Autor zdjęcia: Marek Rzepiak

Tytuł

Współdzielenie przestrzeni miejskiej. Koncepcje dobra wspólnego w polskich miastach po socjalizmie

Fundator

• Narodowe Centrum Nauki (link do strony projektu w bazie NCN)

Okres realizacji

2015 – 2020

Osoby zaangażowane

• dr Maja Grabkowska

Produkty

• Grabkowska M., Szmytkowska M., 2021. Gating as exclusionary commoning in a post-socialist city – evidence from Gdansk, Poland. Region, 8(1), 15–32.
• Grabkowska M., 2018, Urban space as a commons in print media discourse in Poland after 1989, Cities 71, 22-29.
• Grabkowska M., 2017, Przestrzeń miasta postsocjalistycznego jako dobro wspólne. Przegląd koncepcji teoretycznych, Prace Geograficzne 149, 33-52.

Cel badań
Miasta stanowią zarazem siedliska indywidualności i wspólnoty, zaś dualizm ten przekłada się na przeciwstawne procesy kształtujące współczesną przestrzeń zurbanizowaną. Z jednej strony mieszkańcy miast są skłonni przyjmować egoistyczne i aspołeczne postawy, z drugiej natomiast obserwuje się odmienną tendencję, w ramach której wspólne interesy są zabezpieczane i celebrowane poprzez wspólne działania dla osiągnięcia wspólnych korzyści. Złożoności tej sytuacji dodają rozbieżne interesy innych niż mieszkańcy aktorów miejskiej sceny oraz wpływ neoliberalnych sił rynkowych. Pod tym względem przestrzeń miejska kwalifikuje się do kategorii dobra wspólnego. Pytanie, które rzadko podejmują badacze, to w jaki sposób rozmaici miejscy gracze interpretują i realizują koncepcje wspólnego dobra, biorąc pod uwagę fakt, iż różne grupy użytkowników miast, takie jak mieszkańcy, inwestorzy, decydenci, zwykle rozumieją i stosują to pojęcie wedle własnych przekonań i potrzeb, ich motywacje są często bardzo złożone. Ich rozpoznanie umożliwiłoby lepsze zrozumienie społeczno-przestrzennej dynamiki obszarów zurbanizowanych oraz uwarunkowań ich odporności na zmiany (resilience). Z uwagi na fakt, iż opisywane zagadnienie jest aktualne i wciąż niedostatecznie zbadane w Europie Środkowo-Wschodniej, zakres przestrzenny projektu obejmie wybrane miasta Polski, Gdańsk, Kraków i Łódź w ramach wielokrotnego studium przypadku. Dążeniem projektu jest zatem zbadanie dwóch rozbieżnych sił współwystępujących w polskich miastach: „odśrodkowej”, sprowadzającej się do wzrastającego konkurowania o przestrzeń miejską, oraz „dośrodkowej”, równoznacznej z działaniami na rzecz wspólnego dobra. Główny cel projektu stanowi zaś identyfikacja różnorodnych koncepcji przestrzeni miejskiej jako dobra wspólnego w polskich miastach, wedle różnych typów miejskich graczy. Dodatkowo badanie ma umożliwić ukazanie ewentualnego wpływu zmian wywołanych transformacją ustrojową i przejściem od gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej na postrzeganie wspólnego dobra w odniesieniu do przestrzeni miejskiej. Analizie poddane zostaną również relacje między koncepcjami dobra wspólnego celem ustalenia mechanizmów formowania się obowiązujących polityk i agend z połączenia indywidualnych i kolektywnych, prywatnych i publicznych motywacji.

Metoda badawcza
Przyjęte podejście metodologiczne ma charakter wyłącznie jakościowy i obejmuje empiryczne badanie według dwustopniowej procedury. Najpierw przeprowadzona zostanie analiza dyskursu oficjalnych dokumentów i przekazów medialnych, a następnie indywidualne częściowo ustrukturyzowane wywiady pogłębione z przedstawicielami czterech typów miejskich graczy: decydentami, planistami, aktywistami miejskimi i mieszkańcami. Pierwsza metoda posłuży do wyodrębnienia dominujących schematów i wątków w obu narracjach, a wyniki analizy zapewnią szeroki kontekst interpretacyjny i wyznaczą zakres tematów poddanych badaniu metodą wywiadu w kolejnym etapie. Wywiady z kolei umożliwią szczegółowe badanie indywidualnych definicji czy sposobów pojmowania dobra wspólnego oraz przesłanek, wartości i preferencji, które je kształtują, a także metody jego praktykowania i osiągania. Synteza obu rodzajów wyników dopełni procedury.

Wpływ rezultatów
Zważywszy na rosnące wyzwania rozwojowe, z  którymi zmagają się obecnie miasta, za zasadne i potrzebne uznaje się proponowane badanie dotyczące kwestii dotychczas nie rozpoznanych w wystarczającym stopniu, w szczególności w przypadku miast postsocjalistycznych. Opisane wyżej podejście do rozwiązania tego niedoboru może być postrzegane jako jedna z największych wartości przedstawianego projektu.  Poza nowatorskim ujęciem tematycznym projekt jest innowacyjny również ze względu na jego warstwę empiryczną oraz metodologiczną (ujęcie jakościowe, wielokrotne studium przypadku oraz kombinacja metod badawczych), co składa się na nowoczesne, wszechstronne, kompleksowe i pogłębione podejście badawcze. Ponadto zakłada się namacalne efekty projektu w postaci książki i dwóch artykułów w czasopismach naukowych, prezentujących wyniki badań. Poza korzyścią w postaci rozwoju nauki, rozpowszechnienie wyników może przyczynić się do lepszego zrozumienia mechanizmów postępowania aktorów miejskiej sceny i w rezultacie przełożyć się na lepsze zarządzanie miejską przestrzenią oraz, na poziomie bardziej ogólnym, na zniwelowanie przepaści pomiędzy koncepcjami wspólnego dobra w odniesieniu do przestrzeni miejskiej.